Đối với một số loại tội phạm, việc sử dụng rượu, bia và các chất kích thích mạnh có thể được xem xét là yếu tố tăng nặng trách nhiệm hình sự, cụ thể như sau:

- Theo điểm b khoản 2 Điều 260 BLHS về Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ thì người tham gia giao thông đường bộ sẽ bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm nếu hành vi vi phạm gây ra thiệt hại cho người khác trong tình trạng đã sử dụng rượu, bia với nồng độ cồn trong máu hoặc hơi thở vượt quá mức quy định, hoặc có sử dụng chất ma túy hoặc các chất kích thích mạnh khác.

- Theo điểm b khoản 2 Điều 267 BLHS về Tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường sắt thì người chỉ huy hoặc điều khiển phương tiện giao thông đường sắt sẽ bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm nếu hành vi vi phạm gây ra thiệt hại cho người khác trong tình trạng đã sử dụng rượu, bia với nồng độ cồn trong máu hoặc hơi thở vượt quá mức quy định, hoặc có sử dụng chất ma túy hoặc các chất kích thích mạnh khác.

- Theo điểm b khoản 2 Điều 272 BLHS về Tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường thủy thì người điều khiển phương tiện giao thông đường thủy sẽ bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm nếu hành vi vi phạm gây ra thiệt hại cho người khác trong tình trạng đã sử dụng rượu, bia với nồng độ cồn trong máu hoặc hơi thở vượt quá mức quy định, hoặc có sử dụng chất ma túy hoặc các chất kích thích mạnh khác.

- Sử dụng rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh đều ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của con người ở mức độ khác nhau. Một vấn đề quan trọng được nêu ra là việc xác định trách nhiệm hình sự của những người mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi do sử dụng các loại này. Nếu hành vi đó là có ý đồ hoặc gây nguy hiểm đến tính mạng và tài sản của người khác, trách nhiệm hình sự có thể được áp dụng mạnh mẽ hơn. Hệ thống pháp luật thường có sự cân nhắc để xác định trách nhiệm hình sự một cách công bằng và hợp lý, bao gồm việc xem xét các yếu tố về mức độ ảnh hưởng của chất kích thích hoặc rượu bia, trạng thái tâm thần của người bị ảnh hưởng, và tính chất của hành vi đã thực hiện.

- Theo luật hình sự Việt Nam, người gây thiệt hại cho xã hội trong tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi do sử dụng rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh vẫn bị coi là có khả năng trách nhiệm hình sự và phải chịu trách nhiệm hình sự. Điều này có thể áp dụng cho nhiều loại tội phạm, bao gồm gây tai nạn giao thông, gây hấn, hoặc gây hại cho người khác trong tình trạng mất kiểm soát do sử dụng các chất gây nghiện. Luật hình sự Việt Nam không giảm nhẹ trách nhiệm hình sự của người sử dụng chất gây nghiện trong tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi.

- Có nhiều giải thích cho quy định này, trong đó có quan điểm rằng, họ vẫn chịu trách nhiệm vì họ có khả năng trách nhiệm khi sử dụng các chất này và do đó tự tước bỏ khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình. Họ tự chịu trách nhiệm cho tình trạng mất khả năng nhận thức và điều khiển hành vi và do đó bị coi là có trách nhiệm cho hành vi gây thiệt hại cho xã hội. Cần lưu ý rằng những người không chịu trách nhiệm vì tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi do sử dụng rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh được xem là không có khả năng trách nhiệm hình sự và không phải chịu trách nhiệm hình sự cho hành vi của họ trong tình trạng đó.

- So sánh với quy định tại Điều 21 của Bộ luật Hình sự 2015 về trạng thái không có khả năng trách nhiệm hình sự, có thể thấy rằng hai trường hợp này có điểm giống và khác nhau. Cả hai trường hợp đều đề cập đến sự mất khả năng nhận thức hoặc điều khiển hành vi theo yêu cầu của xã hội. Tuy nhiên, nguyên nhân của sự mất khả năng này ở hai trường hợp là khác nhau hoàn toàn. Một trường hợp có nguyên nhân khách quan do bệnh tật, trong khi một trường hợp có nguyên nhân chủ quan do sử dụng rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh.

- Điều luật chỉ xác định rằng người phạm tội trong tình trạng này vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, trong một số trường hợp cụ thể, họ có thể phải chịu trách nhiệm hình sự nặng hơn so với trường hợp thông thường. Điều này áp dụng trong trường hợp lạm dụng rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh như một phương tiện để phạm tội, hoặc khi sử dụng chúng trong quá trình thực hiện công việc có tính chất đặc biệt như khi người thực hiện việc bị cấm sử dụng các loại này trong khi điều khiển phương tiện giao thông.

Trên đây là quan điểm, ý kiến của Luật gia Hà Hoàng Long – thuộc Công ty Luật TNHH Sao Thủ Đô về trách nhiệm hình sự do sử dụng rượu, bia hoặc các chất kích thích mạnh theo quy định của pháp luật. Nếu có bất kỳ vướng mắc nào có liên quan cần giải đáp, vui lòng liên hệ số hotline: 094.666.1816 để được hỗ trợ trực tiếp.